Parool: ‘Een verbod op Airbnb is het foutste wat Amsterdam kan doen’
/Voor een toerismeprofessor woont Jan van der Borg op een droomplek. “Voor veel steden is Venetië het nachtmerriescenario, maar voor onderzoek naar de gevolgen van overtoerisme is de stad natuurlijk een uniek laboratorium.” Behalve onderzoeker is Van der Borg echter ook gewoon een mens, die zich met zijn gezin normaal door zijn woonplaats wil bewegen.
“Op veel dagen is dat niet leuk. We wonen zelf net buiten het centrum, maar de universiteit is middenin de stad. In het toeristenseizoen moet ik omlopen via achterafstraatjes omdat je via de normale route de stad niet in komt. Je kunt nergens voor een normale prijs een broodje eten. Overal beland je in tourist traps,” vertelt hij in een café in Leuven, waar de Nederlander ook een parttime aanstelling heeft aan de universiteit. Om die reden bracht hij de hele zomer door in zijn tweede huis op een eilandje in Kroatië, het land waar zijn vrouw vandaan komt. “Ons eiland is door toeristen nog vrijwel onontdekt. Een paradijs.”
Van der Borg waarschuwt al sinds eind jaren tachtig voor de gevolgen van overtoerisme, het fenomeen dat populaire plaatsen als Praag, Dubrovnik, Barcelona, Cinque Terre en Zaanse Schans transformeert tot onleefbare pretparken. “Als econoom deed ik toen onderzoek naar toerisme aan het Tinbergen Instituut. Meer toeristen aantrekken werd unaniem gezien als dé manier om steden en gebieden een boost te geven. Toen ik erop wees dat daar wel wat op af te dingen valt, werd ik weggelachen.”
Verdubbeling
Dat is inmiddels wel anders. Steden als Amsterdam breken zich het hoofd over Airbnb-verboden, cruiseschiplimieten en andere maatregelen om de ongecontroleerde toeristenstroom aan banden te leggen. In Venetië gingen dit jaar aan het begin van de zomer duizenden inwoners de straat op in protest tegen hun stadsbestuur na een ongeval met een gigantisch cruiseschip.
Van der Borg heeft slecht nieuws voor de bewoners: “Het wordt alleen maar erger. De toeristensector groeit al decennia 2 à 3 procent harder dan de wereldeconomie. Doordat mensen in Azië, Zuid-Amerika, het voormalige Oostblok en Afrika meer te besteden krijgen, zal die groei de komende vijftien jaar nog harder gaan. De Wereldtoerismeorganisatie van de VN voorspelt dat het aantal internationale toeristen in 2030 bijna verdubbeld zal zijn.”
Hoe groot is het aandeel van Airbnb daarin?
“Ik zou Airbnb nooit de schuld geven. Nieuwe accommodatievormen zijn slechts één van de oorzaken, naast bijvoorbeeld de opmars van goedkope vliegmaatschappijen en online boekingsplatformen die het makkelijk maken zelf prijzen te vergelijken en reizen te boeken. Een verbod op Airbnb of een hotelstop, zoals in Amsterdam, is het foutste wat een stad kan doen. Toeristen die in een stad overnachten, zijn het probleem niet. Dat zijn goed controleerbare bezoekers die langer blijven, meer geld uitgeven en tijd hebben voor leukere dingen dan de Rialtobrug of het San Marcoplein. Het probleem zijn de dagjesmensen die logeren op een camping, strandbestemming of cruiseschip. Zij kopen hoogstens een ijsje of kop koffie, maar laten wel hun afval in Venetië achter.”
Maar het aantal overnachtingslocaties is een van de weinige dingen die een stad kan reguleren. Je kunt moeilijk een hek om de stad zetten.
“De opmars van Airbnb is een logisch gevolg van het gebrek aan fatsoenlijke, betaalbare accommodaties in Amsterdam. Door verkeerd beleid worden mensen gedwongen buiten de stad te logeren en dagtoerist te spelen. De lokale bevolking profiteert daar nauwelijks van. Die heeft meer aan toeristen die in een B&B in een buitenwijk logeren, bij de lokale bakker hun broodjes kopen en geïnteresseerd zijn in de lokale cultuur. Amsterdam pakt de verkeerde dingen aan: Airbnb, bierfietsen en Nutella-shops. Een verbijsterende struisvogelpolitiek.”
Wat is er mis met het aanpakken van bierfietsen en Nutellashops? Bewoners ergeren zich daaraan.
“Je lost er het structurele probleem niet mee op, het zijn bliksemafleiders. Massatoerisme is een probleem zodra de collectieve kosten hoger worden dan de opbrengsten voor de lokale bevolking. Die kosten zijn veelal verborgen. Denk aan het milieu: het afval dat toeristen achterlaten, de CO2-uitstoot van touringcars en de luchtvervuiling van cruiseschepen die in de haven diesel verstoken om hun casino te voeden. Toerisme brengt ook microcriminaliteit mee en veroorzaakt wat we een crowding out-effect noemen: de toeristenindustrie is gewend om hogere huren te betalen. Daardoor is het centrum van Amsterdam voor gewone mensen onbetaalbaar geworden. Mensen uit de Jordaan verkopen hun boeltje aan een investeerder en verhuizen naar de periferie. De traditionele bakker wordt een souvenirshop. Dat is funest voor tradities, voor de sociaal-economische structuur van zo’n wijk. In Venetië is tweederde van de inwoners al vertrokken. In 1950 woonden in de stad nog 160.000 mensen, nu nog geen 50.000. De rest woont 20, 30, 40 kilometer verderop en moet naar zijn werk pendelen. Niet bepaald duurzaam. Het hele concept van de compacte stad gaat door massatoerisme op de schop.”
Wat helpt wel?
“Om te beginnen een bestemming selectief marketen, zodat die interessant lijkt voor een bepaalde doelgroep. Amsterdam is jarenlang gepromoot als de stad waar alles kan en mag, met coffeeshops, de rosse buurt en seksmuseums. Ik ben geen moraalridder, maar of dat nou het plaatje moet zijn dat je naar buiten brengt? Andere steden zetten bijvoorbeeld in op hun bijzondere musea of jazzscene. En de gemeente moet natuurlijk wel zorgen dat B&B’s eerlijk belasting betalen en aan de veiligheidseisen voldoen.”
Venetië heeft dit jaar een toegangsprijs van 3 euro ingevoerd voor dagjesmensen. Op drukke dagen, zoals met carnaval, moet de entree oplopen tot 10 euro. De opbrengst wordt gebruikt om straten schoon te houden. Goede oplossing?
“Het idee was goed, maar de invoering van die belasting is al vier keer uitgesteld. Ik geloof niet dat hij er nog gaat komen. Juridisch en praktisch blijkt het te complex om zo’n entreeprijs te innen. De spoorwegen zouden die moeten gaan heffen bij mensen die een treinkaartje kopen, het zou enorme rijen opleveren. Ik zie meer in een simpeler, minder dwingend systeem, zoals de Britse musea. Die zijn gratis, maar vragen bezoekers om een vrijwillige bijdrage. De meesten voelen de morele plicht om wat te geven. Al betaalt maar de helft, dat levert een aardige pot op voor onderhoud.”
Hoe zou je zoiets moeten uitvoeren? Collecteboxen langs de A10 en op Amsterdam Centraal?
Idealiter combineer je het met een reserveringssysteem dat mensen motiveert hun bezoek vooraf te plannen. Denk aan een Amsterdam Card, die je vooraf koopt op internet en je na reservering korting op entreeprijzen geeft. Een deel van de aanschafprijs zou je als toeristenbelasting kunnen gebruiken. Met zo’n systeem kun je bezoekers ook beter spreiden. Op drukke dagen kun je waarschuwen dat bezienswaardigheden al uitverkocht zijn, of ze duurder maken. Met het advies: kom alsjeblieft twee dagen later. Veel attracties werken al zo. Bij het Alhambra in Granada kun je sinds de jaren negentig alleen terecht als je van tevoren een kaartje hebt gereserveerd. Niemand klaagt daarover. Bij steeds meer musea kun je de wachtrij omzeilen door te reserveren, in pretparken betalen bezoekers extra om niet in de rij te hoeven staan.”
In Dubrovnik moet je tegenwoordig bijna 30 euro betalen om de stadsmuren te betreden. De stad wil liever minder toeristen die veel betalen dan andersom. Werkt dat geen discriminatie in de hand? Dat zo’n stad te duur wordt voor normale gezinnen?
“Je moet inderdaad voorkomen dat een stad alleen nog aantrekkelijk wordt voor Russische magnaten die Louis Vuitton-tassen komen kopen. Daar verdienen vooral multinationals aan die de luxe modemerken en dure hotelketens in handen hebben. De inwoners hebben meer aan jonge backpackers die het leuk vinden om wat te drinken met locals in een authentiek café.”
Is een stad als Dubrovnik of Venetië nog te redden? Kun je onderhand niet beter de laatste bewoners uitkopen, er een hek omheen zetten en er een attractiepark van maken?
“Nee, dat lijkt me geen goed idee. Cultureel erfgoed is publiek, dat mag je niet privatiseren. Maar over Venetië ben ik behoorlijk pessimistisch. Venetië is al een soort Disneyland, maar zonder het management van Disneyland. Amsterdam is een ander verhaal. Die stad is groter, dynamischer, met een grotere diversiteit aan economische activiteiten. Dat maakt de stad weerbaarder. Met beter beleid kan Amsterdam het doemscenario nog wel afwenden dat er straks niemand meer woont.”